Zastanawiając się, czy umowę można zawrzeć ustnie, sygnalizowałem, że zawieranie umowy o pracę ma konstrukcję wymagającą szczególnej uwagi. Co do zasady przy zawieraniu umowy o pracę wymagana jest forma pisemna. Należy zatem wiedzieć, jakie są skutki niedochowania tej formy, także z uwagi na wprowadzone w ostatnim okresie zmiany regulacji prawnych.
Zmieniono między innymi przepis art. 29 § 2 kodeksu pracy, który w sytuacji jeżeli umowa o pracę nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, zobowiązywał pracodawcę do potwierdzenia pracownikowi na piśmie ustaleń co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków. Obecnie obowiązująca od 1.09.2016 r. regulacja zobowiązuje pracodawcę, aby potwierdził pracownikowi na piśmie te ustalenia przed dopuszczeniem pracownika do pracy. Wbrew pozorom ta nowelizacja ma istotne znaczenie praktyczne, bowiem zaostrza obowiązek pracodawcy, wyraźnie odnosząc go do chwili „dopuszczenia pracownika do pracy”.
W tym kontekście warto zwrócić uwagę na pogląd, że umowa o pracę może być zawarta przez samo dopuszczenie do pracy. Polega to na tym, że strony nie składają oświadczeń woli w formie pisemnej lub ustnej, lecz pracownik podejmuje pracę za wiedzą i zgodą pracodawcy. Przez takie zachowania strony składają w sposób domniemany, oświadczenia woli zawarcia umowy o pracę. Jak wskazywałem w innym miejscu „wola stron może być wyrażona przez każde ich zachowanie, które ujawnia ją w sposób dostateczny”. Z tego powodu można, w niektórych sytuacjach, doprowadzić takim zachowaniem do zawarcia umowy. Obowiązek potwierdzenia tego faktu przed dopuszczeniem do pracy obciąża pracodawcę, co nie oznacza, że niespełnienie tego wymogu wywołuje dla pracownika ujemny skutek. Pracownik dopuszczony do pracy może być w słusznym przekonaniu, że akceptacja tego faktu przez pracodawcę stanowi podstawę uznania, że umowę o pracę nawiązano. Ma on w tej sytuacji, od chwili dopuszczenia go do pracy, roszczenie do pracodawcy o potwierdzenie tego faktu w formie pisemnej.
Co ważne zakres takiego potwierdzenia ustawowo w tym przepisie zdefiniowano, nakazując wskazanie stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków. To są bez wątpienia istotne warunki skutecznego zawarcia umowy o pracę, te tzw. essentialia negotti, o których pisałem w artykule o tym, jak oceniać istotne elementy umowy. Te elementy decydują o skutecznym zawarciu tej umowy o pracę, także bez względu na to jak ją pracodawca nazwie, co także wcześniej sygnalizowałem.
Jeżeli zatem umowa o pracę nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, pracodawca, jak wynikało z prawa obowiązującego przed 1 września 2016 r., „powinien”, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, potwierdzić pracownikowi na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków. Teraz pracodawca musi to uczynić, przed dopuszczeniem pracownika do pracy.
Ponadto pracodawca informuje pracownika na piśmie, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia zawarcia umowy o pracę, o:
- obowiązującej pracownika dobowej i tygodniowej normie czasu pracy,
- częstotliwości wypłat wynagrodzenia za pracę,
- wymiarze przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego,
- obowiązującej pracownika długości okresu wypowiedzenia umowy o pracę,
- układzie zbiorowym pracy, którym pracownik jest objęty.
W przypadku, kiedy pracodawca nie ma obowiązku ustalenia regulaminu pracy dodatkowo informuje pracownika o:
1) porze nocnej,
2) miejscu, terminie i czasie wypłaty wynagrodzenia,
3) przyjętym sposobie potwierdzania przez pracowników przybycia i obecności w pracy,
4) przyjętym sposobie usprawiedliwiania nieobecności w pracy.
Pracodawca informuje pracownika na piśmie o zmianie jego warunków zatrudnienia oraz o objęciu pracownika układem zbiorowym pracy, a także o zmianie układu zbiorowego pracy, którym pracownik jest objęty, niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 1 miesiąca od dnia wejścia w życie tych zmian. W przypadku gdy rozwiązanie umowy o pracę miałoby nastąpić przed upływem tego terminu – nie później niż do dnia rozwiązania umowy. Poinformowanie pracownika o zmianie, może nastąpić przez pisemne wskazanie odpowiednich przepisów prawa pracy.
Pamiętajmy zatem, że mimo iż kodeks pracy nie wskazuje wprost skutków niezachowania pisemnej formy zawarcia umowy o pracę, to umowa niezawarta na piśmie nie jest z tego powodu nieważna. Umowa o pracę jest zawarta skutecznie także w formie ustnej lub w sposób domniemany (przez czynności konkludentne), tj. przez dopuszczenie pracownika do pracy.
Forma pisemna daje stronom najpewniejszy sposób ustalenia między nimi stosunku pracy, a przepisy zobowiązujące pracodawcę do potwierdzenia tych faktów w formie pisemnej stanowią dla pracownika podstawę zgłoszenia stosowanego żądania do pracodawcy. Organom kontrolnym przepisy te dają prawo egzekwowania od pracodawcy tego obowiązku – pisemnej formy potwierdzenia zawarcia umowy o pracę i jej warunków oraz możliwość nakładania kar za niewywiązanie się przez pracodawcę z tych zobowiązań.